Katedra Ukrainistyki UW – tradycja i współczesność
W murach Uniwersytetu Warszawskiego ukrainistyka istnieje od 1953 r. Jest najstarszym ośrodkiem studiów ukrainistycznych w Polsce, który kontynuuje tradycje wcześniejsze, jeszcze przedwojenne, związane z pracą na naszej uczelni uczonych ukraińskich, m. in. prof. Iwana Ohijenki – teologa, językoznawcy i historyka kultury, prof. Romana Smal-Stockiego – językoznawcy, dyplomaty i polityka oraz prof. Myrona Korduby – historyka. Katedra Ukrainistyki została założona przez prof. Przemysława Zwolińskiego, absolwenta Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, wybitnego polskiego językoznawcę, który zajmował się zagadnieniami onomastyki, słowotwórstwa i historii języków słowiańskich. Profesor kierował katedrą przez wiele lat we współpracy m. in. z dr Tatianą Hołyńską i z prof. Florianem Nieuważnym – jej późniejszym kierownikiem, literaturoznawcą, tłumaczem i popularyzatorem literatury ukraińskiej w Polsce.
Historię ukrainistyki tworzyło wielu naukowców. Nie sposób wymienić wszystkich. Osobą, która wniosła wiele zarówno jeśli chodzi o kondycję naukową i funkcjonowanie katedry, jak również wartości ludzkie był prof. Marian Jurkowski – wybitny ukrainista, lingwista o niezwykle szerokim profilu swoich zainteresowań, co sugestywnie zawiera się w tytule jednej z jego prac: Od wieży Babel do języka kosmitów. Profesor prowadził badania historycznojęzykowe i z zakresu onomastyki, terminologii, polszczyzny kresowej i nauczania języka polskiego jako obcego. Chętnie oddawał się działalności popularyzatorskiej oraz tłumaczeniowej.
Uznanie dla zasług w rozwój warszawskiej ukrainistyki należą się prof. Stefanowi Kozakowi, jej wieloletniemu kierownikowi, dla którego głównymi kierunkami badawczymi stała się literatura ukraińska, dzieje Cerkwi na Ukrainie, a także rozwój świadomości narodowej i stosunków polsko-ukraińskich. Profesor był organizatorem międzynarodowych konferencji naukowych Polsko-ukraińskie spotkania: historia, język, literatura i kultura. Owocem tych spotkań stała się konsolidacja środowisk naukowych z Polski i z zagranicy oraz ciesząca się uznaniem seria wydawnicza Warszawskie Studia Ukrainoznawcze.
Katedra Ukrainistyki jest dziś jednym z najważniejszych centrów studiów ukrainoznawczych poza Ukrainą. Przez lata swojej historii wychodziła naprzeciw nowym wymaganiom i wyzwaniom kolejnych epok. Starała się włączyć w proces kolejnych przemian i sprostać nowym zapotrzebowaniom. Tak jest również dzisiaj.
Po kilku trudnych latach pracownicy katedry podjęli wysiłek reorganizacji jej funkcjonowania, wychodząc naprzeciw rzeczywistości związanej z nowymi oczekiwaniami rynkowymi oraz wymaganiami systemowymi podyktowanymi polską obecnością w strukturach unijnych. Podjęli starania związane z odnowieniem współpracy z uczelniami ukraińskimi i europejskimi, wymianą wykładowców, studentów oraz uczestnictwem w międzynarodowych przedsięwzięciach naukowych.
Problematyka obecnie prowadzonych w KU badań wyrasta po części z tradycji wcześniejszych. Prace z dziedziny literaturoznawstwa i kulturoznawstwa ukraińskiego skupiają się wokół zagadnień związanych z literaturą doby Rusi Kijowskiej, baroku i neobaroku, okresu romantyzmu i realizmu, a także z literaturą emigracyjną i odrodzeniem ukraińskiego życia literackiego w niemieckich obozach dla uchodźców oraz z literaturą współczesną: problematyką miasta we współczesnej prozie ukraińskiej i specyfiką dyskursu feministycznego. Pracownicy prowadzą także badania nad pograniczem polsko-ukraińskim –w szczególności zaś nad związkami literackimi oraz kulturą i sztuką tego obszaru, aspektami dotyczącymi sztuki ikonograficznej oraz tożsamości narodowej. W kręgu zainteresowań naukowych pozostają również zagadnienia związane z metodyką nauczania literatury ukraińskiej.
Prowadzone w katedrze prace językoznawcze poświęcone są zagadnieniom statusu języka ukraińskiego na Ukrainie, etnolingwistyki i lingwokulturologii. Badania dotyczą także gramatyki języka ukraińskiego rozpatrywanej w ujęciu porównawczym, słowotwórstwa języka ukraińskiego i innych języków słowiańskich, semantyki, zagadnień onomastyki polskiej i ukraińskiej, zwłaszcza zaś problematyki kontaktów językowych w antroponimii historycznej pogranicza polsko-ukraińskiego, leksykografii oraz metodyki nauczania języka ukraińskiego w Polsce. Rusycyści i angliści zatrudnieni w KU badają pragmatyczne aspekty modelowania języków, terminologię prawa cywilnego oraz zagadnienia wiedzy rozumianej jako jeden z immanentnych pierwiastków ludzkiego umysłu.
Owocem tych prac jest znaczący i systematycznie pomnażany dorobek naukowy pracowników katedry: monografie, podręczniki, opracowania leksykograficzne, artykuły. Powstała także nowa seria wydawnicza Studia Ucrainica Varsoviensia, poświęcona aktualnym problemom ukrainistyki, badaniom z zakresu językoznawstwa, literaturoznawstwa i kulturoznawstwa. Naszą intencją było stworzenie forum dialogu oraz integracji ukrainoznawczych środowisk naukowych. Ukazały się trzy tomy Studiów, kolejny, współfinansowany przez władze rektorskie UW, ukaże się na początku 2016 r. W katedrze powstała również seria wydawnicza Z ukraińskim na Ty, w ramach której, przez zespół pracowników i doktorantów, przygotowane zostały dwa podręczniki do nauki języka ukraińskiego na poziomie B1. W 2014 r. ukazał się Podręcznik do nauki języka ukraińskiego na poziomie C1, Dialog kultur. Ukraina-Polska Switlany Romaniuk we współautorstwie z wykładowcami Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie oraz Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego. W przygotowaniu jest kolejny: Podręcznik do nauki prawniczego języka ukraińskiego w dwóch częściach autorstwa Oksany Borys, Magdaleny Jeż i Ireny Mytnik.
W ciągu kilku ostatnich lat ukazało się siedem monografii z zakresu językoznawstwa, tj. Прикметник у слов’янських мовах oraz Українська та польська мови: контрастивне дослідження autorstwa Iryny Kononenko, Структура категорії темпоральності в сучасній українській мові Switłany Romaniuk, Antroponimia Wołynia w XVI-XVIII w. Ireny Mytnik, zaś w ramach nowej serii monograficznej pt. W kręgu języka, literatury i kultury, wydawanej we współpracy z Uniwersytetem Przykarpackim, monografia zbiorowa z zakresu językoznawstwa: Тенденції розвитку української лексики та граматики w 2. częściach, pod red. Iryny Kononenko, Ireny Mytnik i Switłany Romaniuk. Publikacji doczekała się również praca autorstwa Anny Kizińskiej Ekwiwalencja w tłumaczeniu tekstów prawnych i prawniczych na przykładzie polskiego i brytyjskiego prawa spadkowego. Dobiegają końca prace związane z przygotowaniem do druku dwóch kolejnych monografii: Agresywna wypowiedź jako sposób realizacji polityki perswazyjnej. Analiza środków werbalnych w ukraińskim dyskursie politycznym w latach 2000-2013 Switłany Romaniuk oraz Imiennictwo w dawnej ziemi chełmskiej w XVI-XVII w. autorstwa Ireny Mytnik.
Jeśli zaś chodzi o prace z dziedziny literaturoznawstwa w ramach wspomnianej serii ukazało się sześć monografii: Kobieta we współczesnej kulturze ukraińskiej pod red. Katarzyny Jakubowskiej oraz Mission Impossible: MUR i odrodzenie ukraińskiego życia literackiego w obozach dla uchodźców na terytorium Niemiec (1945-1948) wraz z Antologią, autorstwa Lidii Stefanowskiej, poza tym praca Marty Zambrzyckiej Sacrum i profanum w prozie Wałerija Szewczuka, Katarzyny Jakubowskiej-Krawczyk Kształtowanie się ukraińskiej tożsamości narodowej a literacki obraz Polaka i Ukraińca oraz monografie zbiorowe: Przemiany we współczesnej literaturze ukraińskiej i Współczesne badania nad kulturą ukraińską – obie pod red. Katarzyny Jakubowskiej-Krawczyk, Pauliny Olechowskiej i Marty Zambrzyckiej. W przygotowaniu są już kolejne: Barok ukraiński. Teksty i konteksty Walentyny Sobol oraz Dyskurs feministyczny we współczesnej prozie ukraińskiej Pauliny Olechowskiej.
Ostatnie lata przyniosły ponadto trzy opracowania leksykograficzne: Polsko-ukraiński słownik tematyczny autorstwa Iryny Kononenko, Ireny Mytnik, Elżbiety Wasiak oraz Tezaurus enologii (polsko-angielski) i Thesaurus of Oenology (English-Polish) Piotra Nagórki. W ramach nowej leksykograficznej serii wydawniczej pt. Myśli uczesane już wkrótce ukaże się Ilustrowany tezaurus winiarski autorstwa Piotra Nagórki. W przygotowaniu są kolejne: Polsko-ukraiński oraz ukraińsko polski słownik terminologii prawa cywilnego Magdaleny Jeż oraz Etymologiczno-historyczny słownik antroponimii ziemi chełmskiej w XVI-XVII w. Ireny Mytnik.
Wyrazem aktywności naukowej jest także czynny udział pracowników w konferencjach i towarzystwach naukowych, organizowanie i współorganizowanie konferencji z ośrodkami partnerskimi z UW oraz z uczelniami w Kijowie, Lwowie, Iwano-Frankiwsku, realizowanie wspólnych projektów z ośrodkami akademickimi w Słowacji i na Ukrainie, jak również współorganizowanie polsko-ukraińskich wystaw ikonograficznych w kooperacji z lwowską Akademią Sztuk Pięknych, Konsulatem Rzeczypospolitej Polskiej oraz Związkiem Artystów Plastyków.
Uczestniczymy w wymianie pracowników i współpracujemy z ośrodkami partnerskimi w krajach Unii Europejskiej: we Francji, w Niemczech (Monachium, Greifswald), na Węgrzech i w Słowacji oraz z centrami ukrainistycznymi przy Uniwersytecie Harvarda i na Uniwersytecie w Edmonton. Podjęte zostały starania w kierunku podpisania kolejnych umów. W ramach programu stypendialnego „Nowoczesny Uniwersytet (…)” zostały podjęte kroki umożliwiające przyjazdy profesorów wizytujących z uczelni ukraińskich.
Wymiernym efektem wzrostu potencjału naukowego pracowników są nadawane stopnie i tytuły naukowe. Od roku 2009 stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych otrzymało troje pracowników katedry. Jednej osobie przyznany został tytuł profesora zwyczajnego, trzem osobom nadano stopień doktora w zakresie literaturoznawstwa, kolejna osoba finalizuje pracę nad rozprawą doktorską. Przygotowane już zostały rozprawy habilitacyjne z zakresu literaturoznawstwa i językoznawstwa. Nasi pracownicy są ponadto beneficjentami stypendiów i grantów naukowych. Obecnie w KU zatrudnionych jest 20 osób. Studia doktoranckie w katedrze odbywa 6. doktorantów.
Od roku akademickiego 2012/2013 prowadzimy nowe, dwustopniowe studia w zakresie ukrainistyki z językiem rosyjskim i angielskim. Dotychczasowy program studiów został gruntownie zmieniony, zarówno jeśli chodzi o ofertę przedmiotową z dyscyplin podstawowych, tj. językoznawstwa, literaturoznawstwa i kulturoznawstwa ukraińskiego, jak również poprzez wprowadzenie dodatkowego modułu lingwistycznego. Aby wyjść naprzeciw zmieniającym się potrzebom rynku i związanej z tym konieczności dostosowania sposobów kształcenia oraz zapewnienia lepszych perspektyw zawodowych naszym absolwentom, do programu studiów licencjackich i magisterskich wprowadzona została nauka dwóch nowych przedmiotów kierunkowych: języka angielskiego i rosyjskiego. Studenci mają możliwość poznania języka ogólnego i specjalistycznego, doskonalenia swoich umiejętności w zakresie przekładu. Osiągnięciu zamierzonych kompetencji lingwistycznych służą ponadto zajęcia z kultury i literatury prowadzone w tych językach. W ramach studiów I stopnia studenci mają do wyboru jedną z dwóch specjalizacji: językoznawczo-tłumaczeniową lub literaturoznawczo-kulturoznawczą, natomiast na studiach magisterskich specjalizację o nazwie ukraińskie dziedzictwo kulturowe lub specjalizację językoznawczą. Wznowiona została specjalizacja pedagogiczna. Obecnie na studiach licencjackich i magisterskich studiuje ponad 150 osób.
W Katedrze Ukrainistyki duże znaczenie przypisuje się kontaktom i wymianie naukowej nie tylko kadry, ale również studentów. W ramach podpisanych umów międzyrządowych i międzyuczelnianych z Ukrainą nasi studenci mają dziś możliwość odbywania studiów semestralnych w uczelniach partnerskich. Po przerwie, opiekę nad naszymi studentami roztoczył Uniwersytet Przykarpacki im. W. Stefanyka w Iwano-Frankiwsku. Dzięki uprzejmości i nieocenionej życzliwości władz rektorskich Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie oraz Uniwersytetu Przykarpackiego studenci i pracownicy korzystają z 1–2 tygodniowych staży. Dużą aktywność w tym względzie wykazują sami studenci, którzy w ramach działalności samorządu aktywnie współpracują z organizacjami studenckimi uczelni ukraińskich w Kijowie i w Tarnopolu.
W ramach programu Erasmus nasi studenci wyjeżdżają na studia semestralne do Katedry Ukrainistyki Eötvös Loránd Tudományegyetem w Budapeszcie oraz do Instytutu Slawistyki Ludwig-Maximilians-Universität w Monachium. Od 2014 r. mają możliwość odbywania studiów semestralnych w Instytucie Slawistyki Ernst Moritz Arndt Universitaet w Greifswaldzie.
Ważną, aktywizującą rolę w doskonaleniu wiedzy i sprawności językowej odgrywa działające w katedrze ukrainistyczne koło naukowe, którego celem jest wspieranie aktywności badawczej i naukowej członków, a tym samym współtworzenie studenckiego ruchu naukowego, popularyzacja wiedzy związanej z literaturą, językiem i kulturą Ukrainy. Wyrazem tych aktywności są coroczne międzynarodowe konferencje naukowe młodych ukrainistów, zainicjowane i przygotowywane przez dr hab. Irynę Kononenko, przy współudziale pracowników i doktorantów KU. Odbyło się już XI edycji spotkań naukowych. Na uwagę zasługuje również zaangażowanie naszych studentów w działalność teatru „Niebieski Okręt”, popularyzującego literaturę ukraińską. Teatr od wielu już lat prowadzony jest przez prof. Walentynę Sobol.
Katedra Ukrainistyki